«امروز ما در كل جهان زندگي مي‌كنيم» اين تعبيري بود كه آنتوني گيدنز جامعه‌شناس انگليسي پس از پيدايش اينترنت مطرح كرده بود. سال‌ها از اين سخن گذشته و اكنون، تكنولوژي‌هاي ارتباطي، به مدد اينترنت و نرم‌افزارهاي موسوم به دنياي مجازي، كميت و كيفيت ارتباط انساني را بسي بيش از آن دوران دگرگون كرده‌اند. يكي از مهم‌ترين تحولات نوپديد ناشي از اين مهم، تغيير در روابط درون خانوادگي است كه گويي از هميشه سريع‌تر پيش مي‌رود. فارغ از نگراني‌هاي محافل علمي درباره چنين تغييري، اخيراً با پديده‌اي مواجه هستيم كه مي‌توان نام آن را خانواده مجازي نهاد؛ خانواده‌اي كه يك يا تمام اعضاي آن به نوعي عادت تكرارشونده يا اعتياد به شبكه‌هاي ارتباطي در تلفن همراه دچارند. اين خانواده گاه بدون فرزند است و طرفين آن زن و شوهري هستند كه در خانه، بيشتر از درکنار هم بودن واقعي، با گوشي‌هاي تلفن همراه خود سرگرم‌اند يا فضايي است كه با همين محتوا، بين يك زوج و فرزند يا فرزندان آنها جاري است.

خانواده‌اي كه در فضاي واقعي است، اما شكل و ماهيت مجازي آن بسي پررنگ‌تر است. اين روزها در هر خانه‌اي كه اعضای آن داراي گوشي‌هاي هوشمند و اينترنت هستند شاهد حداقل يك گروه خانوادگي در تلگرام، وايبر يا ساير اپليكيشن‌ها هستيم و در بسياري از مواقع فعاليت در اين گروه ها درشرايطي صورت مي‌گيرد كه اعضای آن در مجاورت يكديگر و در يك خانه هستند و تعامل آنها در قالب ارسال مطلب نوشتاري يا صوتي و تصويري در جريان است.

آنها با آنكه در نزديكي هم هستند چندان در معرض ديد هم نيستند. از درون چنين محيطي، رابطه‌اي كاذب يا دستكم سطحي شكل گرفته كه گاه، حتي وقتي افراد در سفر يا در مسير سفر هستند بيش از با هم بودگي، به ديگربودگي مشغول‌اند. اتفاقي كه به تدريج به نوعي كمرنگ شدن و گاه، نامرئي شدن اعضا براي يكديگر تبديل مي‌شود و افراد جز براي رفع نيازهاي روزمره با هم تعاملي ندارند. اما اين يك وجه خانواده مجازي است. وجه ديگر آن از ديگر سو، تشكيل شبه‌خانواده‌اي در بيرون از خانه و در قالب ساير گروه‌هاي مجازي است و اين وجه مكمل، پديده نوظهور شگفتي متناقض با وجه نخست چنين خانواده‌اي است كه گويي صميميت را در جايي ديگر مي‌جويند. فارغ از این فضا و ساير آسيب‌هايي كه زوج‌ها در اين فضا، در معرض آن هستند و به قدر كافي نگران‌كننده است، بايد نگران افول كيفيت روابط در خانواده مجازي و نامرئي شدن اعضا بود. فيليپ بروتون زماني درباره آنان كه بيشترين زمان خود را در اينترنت مي‌گذرانند نوشته بود «اينترنت مأمن كساني شده است كه به اطلاعات احترام مي‌گذارند». حجم انبوه داده‌ها در اينترنت تلفن‌هاي همراه و استفاده افراطي از آن، ضمن ايجاد سوءهاضمه اطلاعاتي در افراد، سبب كاهش گردش‌هاي دونفره يا خانوادگي شده و خانه‌نشيني و بي‌توجهي و سردي و سكوت را به همراه آورده است.

بديهي است كه اجتناب و محروميت كامل از چنين تكنولوژي‌هايي، نه ممكن و نه مطلوب است. اما يك جامعه هوشيار و فرهيخته، در مقابل اينگونه پديده‌ها تمام هستي خود را رها نمي‌كند چرا كه اگر اين امر ناديده گرفته شود تبعات جبران‌ناپذيري به رابطه‌هاي واقعي و اصيل وارد خواهد كرد. آنها كه در يك خانواده‌اند و به چنين وضعيتي مبتلا، لازم است بين جهان حياتي و جهان مجازي خود با اين تكنولوژي هردم پيش‌رونده توازني را پديد آورند تا زمان‌هايي مناسب و مطلوب را براي خانواده و رابطه‌هاي واقعي داشته باشند؛ در غير اين صورت فضاي مجازي، به تدريج جهان واقعي را به طرز غمگين‌كننده‌اي خواهد بلعيد.

نقل از روزنامه آرمان – 94/5/31